Puran

Wikipedia se

puraana, Vaedik kaal ke dher baad ke granth hae, jo smriti vibhaag men aate hae. Bhaaratiy jivana-dhaaraa men jin granthon kaa mahatvapurn sthaan hae unamen puraan bhakti-granthon ke rup men bahut mahatvapurn maane jaate hae. Athaarah puraanon men alaga-alag devi-devataaon ko kendr maanakar paap aur punya, dharm aur adharma, karma, aur akarm ki gaathaaen kahi gai hae. Kuchh puraanon men srishti ke aarambh se ant talak kaa vivaran kiyaa gayaa hae. Inamen Hindu devi-devataaon kaa aur pau raanik mithakon kaa bahut achchhaa varnan hae .

Purana manuscripts from 15th to 19th century

karmakaand (Ved) se knowledge (Upanishad) ki or aate hue Indiaiy maanas men puraanon ke maadhyam se bhakti ki aviral dhaaraa pravaahit hui hae. Vikaas ki isi prakriyaa men bahudevavaad aur nirgun brahm ki svarupaatmak vyaakhyaa se dhire-dhire maanas avataaravaad yaa sagun bhakti ki or prerit huaa.

Shaabdik arth evan mahimaa[badlo | source ke badlo]

puraan kaa shaabdik arth -‘puraanaa’ athavaa ‘praachina’ hotaa hae. ‘puraa’ sabd kaa arth hae - anaagat evan atita. ‘ana’ sabd kaa arth hotaa hae -kahanaa yaa batalaanaa. Raghuvansh men puraan sabd kaa arth hae "puraan patraapag maagannataram" evan vaedik vaagny men "praachina: vrittaanta:" diyaa gayaa hae. Saanskritik arth se Hindu sanskriti ke ve vishisht dharmagranth jinamen srishti se lekar pralay talak kaa Historya-varnan sabdon se kiyaa gayaa ho, puraan kahe jaate hae puraan sabd kaa ullekh vaedik yug ke ved sahit aaditam saahity men bhi paayaa jaataa hae ata: ye sabase puraatan (puraana) maane jaa sakate hae. Atharvaved ke anusaar "richa: saamaani chhandaansi puraanan yajushaa sah 11.7.2") arthaat puraanon kaa aavirbhaav rik, saama, yajus aud chhand ke saath hi huaa thaa. Shatapath braahman (14.3.3.13) men to puraanavaagnmay ko ved hi kahaa gayaa hae. Chhaandogy upanishad (History puraanan pancham vedaanaanvedam 7.1.2) ne bhi puraan ko ved kahaa hae. Brihadaaranyakopanishad tathaa MahaaIndia men kahaa gayaa hae ki "History puraanaabhyaan vedaarth muparbanhayet" arthaat ved kaa arthavistaar puraan ke dvaaraa karanaa chaahiye. Inase yah spasht hae ki vaedik kaal men puraan tathaa History ko samaan star par rakhaa gayaa hae. Amarakosh aadi praachin koshon men puraan ke sarg (srishti), pratisarg (pralaya, punarjanma), vansh (devataa v rishi suchiyaan), manvantar (chau dah manu ke kaala), aur vanshaanucharit (sury chandraadi vanshiy charita) - ye paanch lakshan maane gaye hae.

sargashch pratisargashch vansho manvantaraani cha. Vanshyaanucharitan chaev puraanan panchalakshanam.

(1) sarga – panchamahaabhuta, indriyagana, buddhi aadi tattvon ki utpatti kaa varnana,

(2) pratisarga – brahmaadisthaavaraant sanpurn charaachar jagat ke nirmaan kaa varnana,

(3) vansha – suryachandraadi vanshon kaa varnana,

(4) manvantara – manu, manuputra, deva, saptarshi, indr aur bhagavaan ke avataaron kaa varnana,

(5) vanshyaanucharita – prati vansh ke prasiddh purushon kaa varnana.

maanaa jaataa hae ki srishti ke rachanaakartaa brahmaaji ne sarvapratham jis praachinatam dharmagranth ki rachanaa ki, use puraan ke naam se jaanaa jaataa hae.

Vishayavastu[badlo | source ke badlo]

praachinakaal se puraan devataaon, rishiyon, manushyon - sabhi kaa maargadarshan karate rahe hae.puraan manushy ko dharm evan niti ke anusaar jivan vyatit karane ki shikshaa dete hae . Puraan manushy ke karmon kaa vishleshan kar unhen dushkarm karane se rokate hae. Puraan vastuta vedon kaa vistaar hae . Ved bahut hi jatil tathaa shushk bhaashaa-shaeli men likhe gae hae. Vedavyaas ji ne puraanon ki rachanaa aur punarrachanaa ki. Kahaa jaataa hae, ‘‘purnaat puraan ’’ jisakaa arth hae, jo vedon kaa purak ho, arthaat puraan ( jo vedon ki tikaa hae ). Vedon ki jatil bhaashaa men kahi gai baaton ko puraanon men saral bhaashaa men samajhaayaa gayaa hae. puraana-saahity men avataaravaad ko pratishthit kiyaa gayaa hae. Nirgun niraakaar ki sattaa ko maanate hue sagun saakaar ki upaasanaa karanaa in granthon kaa vishay hae. Puraanon men alaga-alag devi-devataaon ko kendr men rakhakar paapa-punya, dharma-adharm aur karma-akarm ki kahaaniyaan hae. Prema, bhakti, tyaaga, sevaa, sahanashilataa aese maanaviy gun hae, jinake abhaav men unnat samaaj ki kalpanaa nahin ki jaa sakati. Puraanon men devi-devataaon ke anek svarupon ko lekar ek vistrit vivaran milataa hae. Puraanon men saty ko pratishthit men dushkarm kaa vistrit Imagen puraanakaaron ne kiyaa hae. Puraanakaaron ne devataaon ki dushpravrittiyon kaa vyaapak vivaran kiyaa hae lekin mul uddeshy sadbhaavanaa kaa vikaas aur saty ki pratishthaa hi hae.

Atthaarah puraan[badlo | source ke badlo]

  1. Brahm puraan
  2. Padm puraan
  3. Vishnu puraan
  4. Shiv puraan # Vaayu puraan
  5. Bhaagavat puraan # Devibhaagavat puraan
  6. Naarad puraan
  7. Maarkandey puraan
  8. Agni puraan
  9. Bhavishy puraan
  10. Brahm vaevart puraan
  11. Lin्g puraan
  12. Vaaraah puraan
  13. Skand puraan
  14. Vaaman puraan
  15. Kurm puraan
  16. Matsy puraan
  17. Garur puraan
  18. Brahmaand puraan

Upapuraana[badlo | source ke badlo]

  1. ganesh puraan
  2. narasinh puraan
  3. kalki puraan
  4. ekaamr puraan
  5. Kapil puraan
  6. datt puraan
  7. shrivishnudharmau ttar puraan
  8. mudgagal puraan
  9. sanatkumaar puraan
  10. Shivadharm puraan
  11. Aachaary puraan
  12. Maanav puraan
  13. Ushnaa puraan
  14. Varun puraan
  15. Kaalikaa puraan
  16. Maheshvar puraan
  17. Saamb puraan
  18. Sau r puraan
  19. Paraashar puraan
  20. Marich puraan
  21. Bhaargav puraan

Anyapuraan tathaa granth[badlo | source ke badlo]

  1. Harivansh puraan
  2. Sau rapuraan
  3. MahaaIndia
  4. Shriraamacharitamaanas
  5. Raamaayan
  6. Shrimadbhagavadgita
  7. Garg sanhita
  8. Yogavaasishth

Shlok sankhyaa[badlo | source ke badlo]

Sukhasaagar ke anusaara

  1. brahmapuraan men shlokon ki sankhyaa 14000 aur 246 addhayaay hae|
  2. padmapuraan men shlokon ki sankhyaa 55000 hae.
  3. vishnupuraan men shlokon ki sankhyaa teis hajaar hae.
  4. shivapuraan men shlokon ki sankhyaa chau bis hajaar hae.
  5. shrimadbhaavatapuraan men shlokon ki sankhyaa athaarah hajaar hae.
  6. naaradapuraan men shlokon ki sankhyaa pachchis hajaar hae.
  7. maarkandeyapuraan men shlokon ki sankhyaa nau hajaar hae.
  8. agnipuraan men shlokon ki sankhyaa pandrah hajaar hae.
  9. bhavishyapuraan men shlokon ki sankhyaa chau dah hajaar paanch sau hae.
  10. brahmavaevartapuraan men shlokon ki sankhyaa athaarah hajaar hae.
  11. lingapuraan men shlokon ki sankhyaa gyaarah hajaar hae.
  12. vaaraahapuraan men shlokon ki sankhyaa chau bis hajaar hae.
  13. skandhapuraan men shlokon ki sankhyaa ikyaasi hajaar ek sau hae.
  14. vaamanapuraan men shlokon ki sankhyaa das hajaar hae.
  15. kurmapuraan men shlokon ki sankhyaa satrah hajaar hae.
  16. matsayapuraan men shlokon ki sankhyaa chau dah hajaar hae.
  17. garurpuraan men shlokon ki sankhyaa unnis hajaar hae.
  18. brahmaandapuraan men shlokon ki sankhyaa baarah hajaar hae.

Inhe bhi dekhen[badlo | source ke badlo]

Sandarbh[badlo | source ke badlo]

Baahari kadiyaan[badlo | source ke badlo]